ERGENLERDE UTANGAÇLIK

Ergenlik donemini bir tur hamur olarak da dusunebiliriz; cunku artik yeni deneyimledigimiz yasantilari ve yeni ogrendigimiz bilgileri, gecmiste deneyimledigimiz yasantilarla ve bilgilerle yorumlayip kendimizi kesfetmeye baslariz. Bilindigi uzere bu donemde ergen bireylerde pek cok fiziksel, zihinsel ve duygusal degisiklikler yasanmaktadir. Gorunur degisikliklere ek olarak, bazi ergen bireylerde utangaclik ve buna bagli olarak sosyal ortamlardan kaçınma, kendini ifade edememe gibi kacinma davranislari da gozlemlenebilir.

Toplumumuzda ‘olgun cocuk’ olmak cok kabul goren bir kavramdir; fakat altini cizmek gerekir ki, onemli olan bireyin kendi yasitlarina gore davranmasidir. Sanilanin aksine, ergenligin tek belirtisi asilik veya dikbaslilik degildir. Acaba cocugunuz olgun mu; yoksa duygularini ve dusuncelerini ifade etmekte gucluk mu ceken bir birey mi?

Nedir Utangaclık?

Literaturde utangaclik ayni zamanda ‘Cekingen Kisilik Bozuklugu’ olarak da gecmektedir.

Bu ozellige sahip kisilerde toplum icerisinde kendini gosterememe, dusuk ozsaygi, sosyal iliskilerde yetersizlik, baskalari tarafindan elestirilme endisesi, kendini elestirme ve begenmeme, daha cok dusuncelerine odaklanma, sozel iletisimden kacinma ve baskalarinin fikirlerini onemseme tutumlari gozlemlenir. Grup icerisinde yer almak isteseler de bunu basaracak cesaret bulamazlar ve dolayisiyla da gruptan uzak dururlar. Bu ozellige sahip ergen bireylerde ‘-meli ve -mali’lara sik rastlanir. Hayati akisina birakmakta gucluk cekerler; cunku genel olarak dusuncelerinde hep ‘olmasi gerekenler’ vardir. Digerlerinin uzerinden gozlem yaparak kendilerine bazi davranis/dusunce kaliplari cikartabilir ve kendilerini bunlarla kiyaslayabilirler. Bazi durumlarda bireyde bu utanmaya ve cekinmeye bagli olarak kekemelik de gorulebilir.

His ve duygular olarak baktigimizda da bireyde yaygin olarak yalnizlik, caresizlik, ozguven eksikligi ve kendilerinin hep olumsuz yonlerine odaklanarak mutsuz olduklari gozlemlenir.

Utangacligin Nedeni

Aile Yapisi:

Bazen ebeveynler cocuklari icin en iyi seyi dusunurken, istemsiz bir sekilde gelismelerinde olumsuz sonuclara da neden olabilirler; asiri koruyucu olmak gibi. Cocuklar asiri bir korumayla buyutulduklerinde, her seylerinin ebeveynler tarafindan karsilanmasina alisik olurlar; cunku zaten dusunulecek her seyi anne ve babalari onlar icin dusunmekte ve yapmaktadir. Ergenlik cagiyla beraber, daha bireysel bir yola adim atarlar ve tek baslarina ne yapacaklarini bilemedikleri vakit de iclerine kapanip daha cekingen davranislar sergileyebilirler.

Kisi yetistirilirken, ailesi veya cevresi tarafindan fazla elestiriye maruz kaldiginda, kisinin kendine olan algisinda olumsuz durumlar olabilir. Ergenlikle beraber kisinin aklina ilginc fikirler gelebilir ve yeni ilgi alanlari edinebilir. Bu deneyimlerini paylastiginda, kirici elestiriye maruz kaldiginda ya da ilgi gormediginde kendi icine kapanabilir. Soylediklerinin veya yaptiklarinin ‘sacma’ oldugu fikrine kapildigi zaman da cekingenlik bas gosterebilir.

Alabileceginden fazla (yasina gore) sorumluluk verildigi zamanlarda birey kendi yasinin getirdigi ozelliklerden siyrilip erken yasta kendisini ‘-meli ve -mali’lara teslim eder. Bir yanda yapmasi gerekenler vardir, bir yanda da yasinin ve gelisiminin verdigi heyecan. Boyle bir durumda da kisi kendi icinde bir catisma yasar, kendi icindeki heyecanini bastirir ve daha ice kapanik bir tutum sergileyebilir.

Peki genetik baglantisi? Ornek olarak, sizofreni kadar genetikle guclu bir baginin olup olmadigi saptanmamakla beraber, ailede genel olarak utangac bir yapi soz konusuysa, birey de yetisirken kendisine ebeveynlerini rol-model alacaktir ve kendisi de bu yapinin icerisinde var olacaktir. Bu acidan bakildiginda, kisi cekingen kisilik ozelliklerini cevresinden ogrenebilmektedir.

Psikolojik Travma:

Bireydeki degisimleri daha iyi gorebilmek ve adlandirabilmek adina, iyi bir gozlemci olmak gerekir. Bu utangaclik ne zamandir var, hep boyle miydi yoksa birden bire mi oldu, okuldaki davranislari nasil, evdeki davranislari nasil, arkadas iliskilerinde ve farkli ortamlarda nasil? Bunlari sorgulamak gerekir; cunku buralardan onemli ipuclari yakalanabilir ve esas problemin utangacliktan mi yoksa yasanilan bir travmanin sonuclarindan mi kaynaklandigina ulasilabilir.

Aile ici siddet de buyume cagindaki bir kisiyi olumsuz yonde etkilemektedir ve kiside travma olusturabilir. Sadece siddete maruz kalmak degil, ebeveynlerin arasindaki siddete de taniklik etmesi bireyde olumsuz hislere ve dusuncelere neden olabilmektedir. Siddetten kasit, sadece fiziksel olarak dovmek veya vurmak degildir, ayni zamanda psikolojik siddet ve cinsel istismardir.

Neler Yapilabilir

Aileye Oneriler:

Her seyden once sevgi. Sevginin tahmin edemeyecegimiz kadar buyuk bir tedavi etkisi vardir. Aslinda problem sevgisizlikten cok, sevginin ifade edilememesinden kaynaklanir cogu zaman. Ailenin guzel bir dille sevgisini cocuguna gosterebiliyor olmasi gerekir. Sevgi, aslinda kisiyi elestirmek veya korumaktan degil, cocugu anlamaktan ve onunla beraber vakit gecirmekten gecer.

Aile, ergen kisiyi farkli ortamlara girebilmesi icin desteklemektedir. Her bireyin guclu ve gucsuz oldugu yanlari vardir. Gucsuz yanlari gun isigina cikarmak cok motive edici bir davranis olmamakla beraber, kiside ozguven eksikligi de yaratabilir. Iyi bir gozlemci olarak ergen kisinin ilgi duydugu alanlar kesfedilebilir. Bir hobi sahibi oldugunda, o konuyla ilgili arkadas gruplarina veya kurslara giderek kendine olan guveni yerine gelir.

Uzman Yardimi:

Aile kendini yetersiz hissettiginde mutlaka bir uzmana basvurmalidir.

Uzman kisi aile ve ergenle yaptigi gorusmede iyi bir anamnez alarak once semptomlari saptar. Aile arasindaki iletisime bakar. Temel amac, ergen bireyle iyi ve guvenilir bir iliski kurmaktir. Guven dolu bir iliski cogu yarayi sarabilir ve bireyi kendini ifade edebilmesi icin yureklendirir. Yasanilan zorluga bagli olarak uygun terapi ekolu secilir. Terapi sureci kisiden kisiye farklilik gostermektedir ve terapiye duzenli bir sekilde gelindiginde daha verimli sonuclar alindigi bilinmektedir.